TSUE C-586/25 – powództwo opozycyjne a kontrola umowy po nakazie zapłaty
Sprawa TSUE C-586/25 (Cedrosiwicz) dotyczy granic powagi rzeczy osądzonej prawomocnego nakazu zapłaty oraz możliwości badania nieuczciwych warunków umownych w ramach powództwa z art. 840 k.p.c.
Sąd krajowy pyta, czy prawo Unii wymaga takiej wykładni przepisów procesowych, która pozwoli na merytoryczną kontrolę umowy konsumenckiej, mimo że wcześniej wydano nakaz zapłaty bez badania stosunku podstawowego.
1. Stan faktyczny i kontekst postępowania
Postępowanie główne dotyczy egzekucji prowadzonej na podstawie prawomocnego nakazu zapłaty wydanego w 2018 r. w postępowaniu nakazowym. Nakaz oparto na wyciągu z ksiąg rachunkowych banku, zgodnie z ówcześnie obowiązującym art. 485 § 3 k.p.c. Umowa kredytu nie została przedłożona ani poddana ocenie sądu.
Pozwani konsumenci nie wnieśli zarzutów od nakazu zapłaty. Po nadaniu klauzuli wykonalności bank wszczął egzekucję. Dopiero na tym etapie dłużnicy zakwestionowali istnienie obowiązku, wskazując na nieuczciwy charakter postanowień umowy kredytu, w szczególności klauzul oprocentowania opartych na wskaźniku WIBOR.
Problemem nie jest więc samo uchylenie nakazu zapłaty, lecz pytanie, czy w ramach powództwa opozycyjnego sąd może badać umowę, skoro wcześniej nie doszło do żadnej merytorycznej kontroli stosunku podstawowego.
2. Art. 840 k.p.c. a dyrektywa 93/13
W prawie krajowym utrwalony jest pogląd, że jeżeli tytułem egzekucyjnym jest orzeczenie sądu, powództwo z art. 840 k.p.c. nie może prowadzić do ponownego badania istnienia zobowiązania. Zakres kontroli ogranicza się do zdarzeń następczych.
Sąd pytający powziął jednak wątpliwość, czy takie podejście jest do pogodzenia z dyrektywą 93/13, jeżeli nakaz zapłaty został wydany bez badania umowy konsumenckiej, a mechanizm postępowania nakazowego stwarzał realne ryzyko niewniesienia zarzutów przez konsumenta.
W tym kontekście art. 840 k.p.c. jawi się jako jedyny środek, w którym możliwe byłoby zapewnienie skutecznej ochrony konsumenckiej na etapie, gdy egzekucja jest już prowadzona.
3. Nakaz zapłaty bez badania stosunku podstawowego – przykład Profi Credit
Sąd krajowy osadza swoje pytania w utrwalonej linii orzeczniczej Trybunału Sprawiedliwości dotyczącej nakazów zapłaty wydawanych w uproszczonych procedurach, bez kontroli umowy. Klasycznym przykładem tego problemu są sprawy z grupy Profi Credit.
W sprawach tych nakazy zapłaty wydawano na podstawie weksla, bez badania umowy pożyczki. Kontrola abuzywności została przesunięta na etap sprzeciwu lub zarzutów, obciążonych krótkim terminem, kosztami oraz rygorami prekluzji.
Trybunał konsekwentnie wskazywał, że sama formalna możliwość wniesienia środka zaskarżenia nie wystarcza do uznania, iż konsument miał zapewnioną skuteczną ochronę, jeżeli konstrukcja proceduralna stwarza istotne ryzyko, że z tego środka nie skorzysta.
Sprawa C-586/25 dotyczy analogicznego mechanizmu, choć w innym kontekście faktycznym. Zamiast weksla podstawą nakazu był wyciąg z ksiąg bankowych, a zamiast umowy pożyczki – umowa kredytu hipotecznego. Mechanizm proceduralny pozostaje jednak ten sam.
4. Znaczenie pytania prejudycjalnego
Pierwsze pytanie prejudycjalne ma charakter fundamentalny. Dotyczy tego, czy zasada wykładni prawa krajowego zgodnie z prawem Unii wymaga takiej interpretacji art. 840 § 1 k.p.c., która pozwoli na badanie nieuczciwych warunków umowy, jeżeli wcześniej nie doszło do rzeczywistej kontroli sądowej.
Odpowiedź Trybunału będzie miała znaczenie nie tylko dla spraw dotyczących WIBOR, lecz także dla całej kategorii postępowań egzekucyjnych opartych na nakazach zapłaty wydanych bez badania stosunku podstawowego.
5. Wnioski
Sprawa C-586/25 nie jest wyłącznie sprawą o klauzule oprocentowania. Dotyczy ona granic powagi rzeczy osądzonej w sprawach konsumenckich oraz tego, czy system prawa krajowego zapewnia realną możliwość wykonania ochrony wynikającej z dyrektywy 93/13.
W tym sensie stanowi ona logiczną kontynuację problemów identyfikowanych już wcześniej przez Trybunał w sprawach choćby postępowań przeciwko bankom.
Omówienie innych spraw TSUE na blogu
