Rozliczenie nieważnej umowy frankowej – zwrot nienależnych świadczeń
Prawomocne stwierdzenie nieważności umowy frankowej prowadzi do rozliczenia stron z tytułu nienależnych świadczeń. W jednej ze spraw dotyczących aneksu Kredyt Banku (obecnie Santander Bank Polska), który przekształcił kredyt złotowy w kredyt indeksowany do CHF, bank dokonał rozliczenia nieważnej umowy frankowej w ciągu niespełna miesiąca od wyroku Sądu Apelacyjnego w Gdańsku, mimo że kredyt był już całkowicie spłacony.
Stan faktyczny – aneks przekształcający kredyt złotowy w kredyt indeksowany do CHF
Kredytobiorcy pierwotnie zawarli umowę kredytu w złotych polskich. Na etapie wykonywania umowy, za namową pracownika banku, podpisali aneks, na mocy którego doszło do przekształcenia kredytu złotowego w kredyt indeksowany do franka szwajcarskiego. Aneks wprowadzał mechanizm indeksacji oparty na tabelach kursowych banku, z typowymi dla tego rodzaju umów ryzykami dla konsumenta.
Sprawa dotyczyła kredytu całkowicie spłaconego, co nie wykluczyło interesu prawnego w dochodzeniu ustalenia nieważności aneksu oraz zwrotu nienależnie spełnionych świadczeń. Sąd przyjął, że pomimo spłaty kredytu, istniało nadal obiektywnie uzasadnione ryzyko dalszych roszczeń banku oraz niepewność co do podstawy prawnej dotychczasowego rozliczenia stron.
Kluczowe elementy stanu faktycznego:
- pierwotnie kredyt złotowy udzielony w PLN,
- następnie aneks przekształcający go w kredyt indeksowany do CHF,
- kredyt spłacony w całości przed wszczęciem procesu,
- powództwo obejmujące żądanie ustalenia nieważności aneksu oraz zwrotu świadczeń.
Wyrok Sądu Apelacyjnego i rozliczenie nieważnej umowy frankowej
Sąd Apelacyjny w Gdańsku wyrokiem z dnia 24 czerwca 2022 r. oddalił w całości apelację banku, podtrzymując ustalenie nieważności aneksu „frankowego” oraz zasądzone na rzecz kredytobiorców kwoty w PLN i CHF. Po uprawomocnieniu się rozstrzygnięcia bank przystąpił do wykonania wyroku.
Już 20 lipca 2022 r., a więc niespełna miesiąc od wydania wyroku przez sąd drugiej instancji, bank zwrócił się do pełnomocnika o wskazanie numeru rachunku bankowego, a następnie przelał na rzecz kredytobiorców pełne należne kwoty, obejmujące świadczenia główne, odsetki oraz koszty procesu.
- Rodzaj sprawy: nieważność aneksu przekształcającego kredyt złotowy w indeksowany do CHF
- Sąd: Sąd Apelacyjny w Gdańsku
- Data wyroku: 24 czerwca 2022 r.
- Kwoty zasądzone wyrokiem: 218 726,61 zł oraz 43 366,53 CHF
- Kwoty faktycznie wypłacone przez bank: 271 764,26 zł oraz 49 625,39 CHF
- Różnica: odsetki ustawowe oraz zwrot kosztów procesu
- Egzekucja komornicza: zbędna – dobrowolne wykonanie wyroku przez bank
Przebieg rozliczenia pokazuje, że po przegranej sprawie frankowej banki są w stanie dokonać rozliczenia nieważnej umowy frankowej w drodze dobrowolnej zapłaty, bez konieczności wszczynania postępowania egzekucyjnego.
Rozliczenie nieważnej umowy frankowej a teoria dwóch kondykcji
Unieważnienie umowy (lub aneksu) kredytu indeksowanego do waluty obcej oznacza, że świadczenia spełnione przez strony stają się świadczeniami nienależnymi w rozumieniu art. 410 § 2 k.c. Z perspektywy rozliczeń przyjmuje się obecnie konstrukcję tzw. teorii dwóch kondykcji, zgodnie z którą każdej ze stron przysługuje odrębne roszczenie o zwrot spełnionego świadczenia.
Takie podejście zostało wyraźnie potwierdzone w uchwale Sądu Najwyższego z 7 maja 2021 r., III CZP 6/21, w której wskazano, że w razie niemożności dalszego obowiązywania umowy kredytu po eliminacji klauzul abuzywnych kredytobiorcy i kredytodawcy przysługują odrębne roszczenia o zwrot wpłaconych kwot. Pełna treść uchwały dostępna jest na stronie Sądu Najwyższego
(III CZP 6/21 – uchwała z 7 maja 2021 r.).
W praktyce rozliczenie nieważnej umowy frankowej oznacza:
- ustalenie łącznej kwoty wypłaconego przez bank kapitału kredytu,
- ustalenie sumy wpłat dokonanych przez kredytobiorcę (kapitał, odsetki, prowizje, składki dodatkowe),
- zestawienie obu strumieni świadczeń, z uwzględnieniem terminów wymagalności i naliczonych odsetek ustawowych,
- rozliczenie kosztów procesu zgodnie z orzeczeniem sądu.
W opisywanej sprawie rozliczenie nieważnej umowy frankowej nastąpiło poprzez dobrowolne spełnienie świadczenia przez bank, bez sporów co do zakresu należnych kwot po prawomocnym wyroku.
Praktyczne wnioski dla sporów o rozliczenie nieważnej umowy frankowej
Opisana sprawa pokazuje, że rozliczenie nieważnej umowy frankowej jest możliwe także w sytuacji, gdy kredyt pozostaje całkowicie spłacony. Nieważność aneksu lub całej umowy nie jest wyłączona przez fakt spłaty, o ile nadal istnieje obiektywna potrzeba usunięcia niepewności co do podstawy prawnej dotychczasowego rozliczenia.
Najważniejsze konsekwencje praktyczne:
- stwierdzenie nieważności aneksu „frankowego” otwiera drogę do zwrotu nienależnie uiszczonych świadczeń,
- interes prawny w ustaleniu nieważności istnieje również po całkowitej spłacie kredytu,
- bank może dokonać rozliczenia nieważnej umowy frankowej w sposób dobrowolny, bez udziału komornika,
- wysokość zwracanych kwot obejmuje nie tylko świadczenie główne, lecz także odsetki i koszty procesu.
Dla kredytobiorców oznacza to, że prawomocny wyrok stwierdzający nieważność umowy lub aneksu może przełożyć się na realne, pełne rozliczenie z bankiem, niezależnie od etapu spłaty kredytu w chwili wytoczenia powództwa.
