Tło orzeczenia TSUE i znaczenie dla frankowiczów

Orzeczenia TSUE stanowią jeden z najważniejszych punktów odniesienia dla sądów krajowych w sprawach frankowych. Przełomowy wyrok w sprawie Dziubak przeciwko Raiffeisen Bank (C-260/19) z 3 października 2019 r. zapoczątkował lawinę pozwów przeciwko bankom. W dniu 8 września 2022 r. Trybunał pochylił się nad kolejnymi pytaniami prejudycjalnymi, tym razem w sprawach dotyczących mBanku oraz Deutsche Bank Polska.

Zapytania do TSUE skierował Sąd Okręgowy w Warszawie, prosząc o interpretację kluczowych kwestii, które od dawna budziły wątpliwości w praktyce orzeczniczej.

Jakie pytania trafiły do TSUE?

Trybunał miał rozstrzygnąć trzy zasadnicze kwestie:

• czy sąd krajowy może usunąć z umowy jedynie część klauzuli abuzywnej, pozostawiając pozostałą jej część w mocy,
• czy po usunięciu nieuczciwego warunku sąd może zastąpić go przepisem prawa krajowego, aby utrzymać ważność umowy,
• od jakiego momentu należy liczyć termin przedawnienia roszczeń konsumenta wynikających z nieważnej umowy kredytu.

Odpowiedź Trybunału Sprawiedliwości UE

TSUE w swoich rozstrzygnięciach jednoznacznie opowiedział się po stronie konsumentów, wskazując trzy kluczowe zasady:

1. Całkowite usunięcie klauzuli abuzywnej – jeżeli postanowienie umowne jest nieuczciwe, musi zostać wyeliminowane w całości. Niedopuszczalne jest usunięcie tylko jego części i „naprawianie” pozostałej treści przez sąd.
2. Brak możliwości zastąpienia postanowień przepisem krajowym – po usunięciu nieuczciwego warunku sąd krajowy nie może zastąpić go przepisem dyspozytywnym, nawet jeśli skutkuje to nieważnością całej umowy. Wyjątek stanowi jedynie sytuacja, gdy unieważnienie byłoby dla konsumenta rażąco niekorzystne.
3. Bieg przedawnienia roszczeń – termin przedawnienia rozpoczyna się dopiero w momencie, gdy kredytobiorca uzyska wiedzę o skutkach prawnych stwierdzenia nieważności umowy. Nie liczy się więc data zawarcia umowy ani rozpoczęcia spłaty kredytu.

Znaczenie orzeczenia TSUE z 8.09.2022 r. dla kredytobiorców

Wyrok Trybunału w sprawach C-80/21, C-81/21 i C-82/21 w praktyce potwierdza dotychczasową, korzystną dla konsumentów linię orzeczniczą polskich sądów. Oznacza to, że:

• banki nie mogą domagać się dalszego wykonywania umów, które zawierają klauzule abuzywne,
• sądy krajowe nie mogą „naprawiać” nieuczciwych postanowień poprzez zastąpienie ich innymi zapisami,
• kredytobiorcy zyskują pewność, że ich roszczenia nie uległy przedawnieniu, jeśli dopiero niedawno dowiedzieli się o skutkach prawnych nieważności umowy.

W praktyce oznacza to wzmocnienie pozycji procesowej kredytobiorców i ujednolicenie orzecznictwa w całej Unii Europejskiej w zakresie ochrony konsumentów.

Co dalej dla frankowiczów?

Orzeczenie TSUE z 8 września 2022 r. jest kolejnym potwierdzeniem, że linia orzecznicza krajowych sądów, uznająca nieważność umów zawierających klauzule niedozwolone, pozostaje w pełni zgodna z prawem unijnym. Kredytobiorcy, którzy do tej pory zwlekali z decyzją o pozwie, nie powinni się obawiać zarzutu przedawnienia swoich roszczeń.

Każde kolejne orzeczenie Trybunału daje kredytobiorcom dodatkowe argumenty w sporze z bankami oraz umacnia pozycję konsumenta jako strony słabszej ekonomicznie, której należy zapewnić skuteczną ochronę prawną.

Podsumowanie

Trybunał Sprawiedliwości UE jednoznacznie potwierdził, że sądy krajowe mają obowiązek eliminować z umów kredytowych wszystkie nieuczciwe postanowienia w sposób pełny i skuteczny, a nie tylko częściowy. W efekcie większość umów frankowych, w których występują takie zapisy, nie może dalej funkcjonować i powinna być uznana za nieważną.

Orzeczenie TSUE stanowi zatem kolejny krok w kierunku ugruntowania jednolitej praktyki sądowej i zwiększenia bezpieczeństwa prawnego kredytobiorców.