Lip
Dochodzenie roszczeń przez banki
W pierwszej części artykułu omówiłam dochodzenie roszczeń przez banki na podstawie bankowego tytułu egzekucyjnego. W przedmiotowym artykule przedstawię inne sposoby dochodzenia roszczeń przez banki.
I. Postępowanie nakazowe na podstawie wyciągu z ksiąg rachunkowych banku.
1. Wyciąg z ksiąg rachunkowych banku.
Banki na podstawie swoich ksiąg rachunkowych wystawiają wyciągi z ksiąg. Banki określają w nich wymagalne zadłużenie na konkretny dzień wskazany w wyciągu.
Wyciąg taki zawiera najczęściej:
- dane dłużnika,
- tytuł zobowiązania,
- dokładną wysokość zadłużenia z wyszczególnieniem kapitału,
- odsetek,
- opłat,
- prowizji oraz dalszych odsetek, które liczą się od dnia wystawienia wyciągu.
Osoby upoważnione do składania oświadczeń w zakresie praw i obowiązków majątkowych banku powinny podpisać wyciąg z ksiąg. Na wyciągu powinna znajdować się pieczęć banku.
Sporządzony w wyżej opisany sposób wyciąg z ksiąg rachunkowych banku stanowi podstawę do dochodzenia roszczeń w nakazowym postępowaniu sądowym (art. 485 par. 3 k.p.c).
Warto podkreślić, że do niedawna wyciągi z ksiąg rachunkowych banku miały moc dokumentów urzędowych (art. 95 ust. 1 Prawa bankowego). Przyznanie wyciągom z ksiąg banku mocy dokumentu urzędowego było kolejnym wielkim przywilejem banków. Od tej chwili dokumentowi urzędowemu przysługuje domniemanie autentyczności i wiarygodności. Dokument urzędowy w postępowaniu sądowym ma zdecydowanie większą moc dowodową niż dokument prywatny. Zgodnie z regulacją zawartą w przepisie art. 252 k.p.c.:
„strona, która zaprzecza prawdziwości dokumentu urzędowego albo twierdzi, że zawarte w nim oświadczenie organu, od którego dokument ten pochodzi, są niezgodne z prawdą, powinna okoliczności te udowodnić”.
W przypadku procesu to na pozwany musi udowodnić, że wyciąg z ksiąg wystawiony jest nieprawidłowo lub zawiera nieprawdziwe treści.
Powyższy stan prawny zmienił dopiero wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 15 marca 2011r., sygn. akt: P 7/09. Trybunał Konstytucyjny orzekł, że art. 95 ust. 1 w części, w jakiej nadaje moc prawną dokumentu urzędowego księgom rachunkowym i wyciągom z ksiąg rachunkowych banku w odniesieniu do praw i obowiązków wynikających z czynności bankowych w postępowaniu cywilnym prowadzonym wobec konsumenta, jest niezgodny z art. 2, art. 32 ust. 1 zd. 1 i art. 76 Konstytucji oraz nie jest niezgodny z art. 20 Konstytucji RP.
Zdaniem Trybunału Konstytucyjnego uprzywilejowanie ksiąg bankowych i wyciągów z tych ksiąg w postępowaniu cywilnym prowadzi do naruszenia zarówno zasady równości stron w procesie, jak i zasady sprawiedliwości społecznej wywodzonej z art. 2 Konstytucji. Jest to rozwiązanie sprzeczne z konstytucyjną zasadą polityki państwa wynikającą z art. 76 Konstytucji RP – zasadą ochrony praw konsumentów.
2. Wydanie nakazu zapłaty w postępowaniu nakazowym.
Stosownie do przepisu art. 485 par. 3 k.p.c. sąd może wydać nakaz zapłaty, jeżeli bank dochodzi roszczenia na podstawie wyciągu z ksiąg bankowych. Muszą być jednak spełnione łącznie 3 warunki:
- osoby upoważnione do składania oświadczeń w zakresie praw i obowiązków majątkowych banku podpiszą wyciąg;
- wyciąg zostanie opatrzony pieczęcią banku;
- do pozwu będzie dołączony dowód doręczenia dłużnikowi pisemnego wezwania do zapłaty.
Sądy mają swobodę podjęcia decyzji. Mogą wydać nakaz zapłaty w postępowaniu nakazowym lub skierować sprawę do postępowania upominawczego lub zwykłego. Przy prawidłowo sporządzonym pozwie sądy praktycznie najczęściej wydają nakazy zapłaty, ponieważ znacznie to przyspiesza i upraszcza postępowanie sądom, które i tak przeciążone są nadmierną ilością spraw.
Sąd w postępowaniu nakazowym rozpoznaje sprawę na posiedzeniu niejawnym. Na podstawie dołączonych do pozwu dokumentów decyduje o wydaniu nakazu zapłaty. Sąd nie bada w tej fazie, czy żądanie pozwu jest uzasadnione. Sąd ustala jedynie, czy zostało ono udowodnione dołączonymi do niego dokumentami.
Nakaz zapłaty doręcza się obu stronom sporu, przy czym pozwany dodatkowo otrzymuje odpis pozwu ze wszystkimi załącznikami. W nakazie sąd nakazuje pozwanemu, żeby w terminie dwóch tygodni od dnia otrzymania nakazu zapłacił na rzecz powoda kwotę wnoszoną pozwem wraz z kosztami procesu. Pozwany może też w tym terminie wnieść zarzuty od nakazu zapłaty.
Nakaz zapłaty bez klauzuli wykonalności jest tytułem zabezpieczającym. Można więc na jego podstawie ustanowić zabezpieczenie. W przeciwieństwie do zwykłego zabezpieczenia wierzyciel nie musi wykazywać przesłanek zabezpieczenia. Nie musi również występować do sądu o nadanie wykonalności.
Nakaz zapłaty, który nie został zaskarżony ma skutki prawomocnego wyroku. Sąd nadaje mu klauzulę wykonalności z urzędu niezwłocznie po jego uprawomocnieniu się. Odtąd stanowi on tytuł wykonawczy, który można skierować do egzekucji. Jeżeli pozwany zaskarża nakaz tylko w części, staje się on w pozostałej części prawomocny.
II. Postępowanie nakazowe na podstawie weksla.
1. Weksel jako zabezpieczenie roszczeń banku.
Banki chętnie korzystają z weksla jako formy zabezpieczenia kredytu czy pożyczki, bowiem weksel ułatwia i przyspiesza egzekwowanie należności banku, a do tego stanowi zabezpieczenie, które nic strony nie kosztuje. Przy okazji postępowanie sądowe prowadzone na podstawie weksla jest dużo tańsze, bowiem opłata sądowa od pozwu wynosi tylko ¼ opłaty w przypadku zwykłego postępowania o zapłatę.
Weksel jest rygorystycznym i bezwarunkowym przyrzeczeniem zapłaty, które może zostać sporządzone odręcznie na zwykłej kartce papieru. Banki zwykle wykorzystują przygotowane wcześniej blankiety weksli. Nie jest to jednak konieczne dla ich ważności. Banki stosują przede wszystkim weksel „in blanco”. W chwili jego podpisywania nie wypełnia się kwoty i daty płatności, nie są one bowiem jeszcze znane.
Do weksla sporządzana jest deklaracja wekslowa. Określa ona szczegółowo warunki, na jakich bank może wypełnić weksel. W tym m.in. sposób obliczania wpisywanej kwoty oraz ustalania terminu płatności weksla. Często na wekslu umieszcza się klauzulę “bez protestu”. Oznacza ona, że dłużnik nie może zakwestionować jego realizacji.
W razie zaprzestania spłaty należności, bank, zgodnie z deklaracją wekslową, wpisuje na wekslu wysokość zadłużenia i termin zapłaty. Następnie przedstawia wystawcy weksel do zapłaty. W razie dalszego niepłacenia zadłużenia bank wszczyna procedurę sądową.
2. Wydanie nakazu zapłaty w postępowaniu nakazowym z weksla.
Stosownie do przepisu art. 485 par. 2 k.p.c. sąd wydaje nakaz zapłaty na podstawie weksla należycie wypełnionego, którego treść i prawdziwość nie nasuwa żadnych wątpliwości.
Art. 485 § 2 k.p.c. wskazuje, że sąd ocenia jedynie prawidłowość wypełnienia weksla i jego treść. W przypadku weksli in blanco, do pozwu musi być załączony weksel uzupełniony już o wysokość zadłużenia oraz termin zapłaty weksla. Nie jest konieczne załączanie do pozwu deklaracji wekslowej. Kwestia niezgodności wypełnienia weksla z porozumieniem może być podniesiona tylko w zarzutach od nakazu zapłaty.
Zgodnie z przepisem art. 492 par. 3 k.p.c. nakaz zapłaty wydany na podstawie weksla, staje się natychmiast wykonalny po upływie dwóch tygodni od chwili jego doręczenia. Niezależnie zatem od wniesienia zarzutów od nakazu zapłaty, po opatrzeniu przez sąd nakazu zapłaty klauzulą wykonalności stanie się on podstawą wszczęcia egzekucji. Natychmiastowa wykonalność tego nakazu może zostać wstrzymana jedynie na wniosek pozwanego, który może być złożony bądź to w samych zarzutach, bądź też w osobnym piśmie procesowym złożonym po wniesieniu zarzutów.
W postępowaniu nakazowym z weksla sąd również rozpatruje sprawę na posiedzeniu niejawnym i jeżeli uzna, że weksel spełnia wszelkie wymogi, to wydaje nakaz zapłaty. Następnie sąd doręcza stronom nakaz zapłaty, przy czym pozwany otrzymuje również odpis pozwu wraz z załącznikami. Pozwany może w terminie dwóch tygodni od otrzymania nakazu zapłaty wnieść do sądu zarzuty. Nakaz zapłaty, który nie został zaskarżony ma skutki prawomocnego wyroku.
III. Elektroniczne postępowanie upominawcze (epu).
1. Podstawa prawna epu oraz właściwość sądu.
W dniu 1 stycznia 2010 r. w Sądzie Rejonowym w Lublinie utworzono XVI Wydział Cywilny, który rozpoznaje pozwy wnoszone elektronicznie, jest to tzw. e-Sąd. Co raz więcej przedsiębiorców oraz kancelarii prawnych korzysta z tej formy postępowania sądowego, ponieważ ma ona wiele zalet. Również banki zaczęły korzystać z e-Sądów. Dotyczy to szczególnie banków w miastach, w których wiadomo, że sądy działają bardzo opieszale, a na zwykły nakaz czeka się po kilka miesięcy.
Podstawą prawną EPU jest nowelizacja z dnia 9.01.2009 r. ustawy kodeks postępowania cywilnego (Dz.U. nr 26 poz.156 z 2009 r.).
Elektroniczne postępowanie upominawcze swoją właściwością obejmuje cały kraj. W EPU stosuje się przepisy o postępowaniu upominawczym. Przy czym Sąd Rejonowy w Lublinie (e-Sąd) jest właściwy rzeczowo niezależnie od wartości przedmiotu sporu. Tak jest również w sprawach o wartości przedmiotu sporu przekraczającej 75000,00 złotych.
2. Przebieg postępowania sądowego.
Składając pozew w elektronicznym postępowaniu upominawczym należy przedstawić wszystkie dowody na poparcie przytoczonych w jego uzasadnieniu okoliczności. Do pisma procesowego nie dołącza się załączników oraz nie dołącza się odpisu pełnomocnictwa procesowego, jeśli strona zastępowana ma być przez pełnomocnika procesowego. Pozew z wnioskiem o wydanie nakazu zapłaty w epu musi zawierać NIP lub KRS banku.
Pozew i pismo procesowe składane w epu muszą być podpisane przez osoby wnoszące pismo podpisem elektronicznym, który jest podpisem elektronicznym w rozumieniu art. 3 pkt 1 ustawy o podpisie elektronicznym. W elektronicznym postępowaniu upominawczym pozew wnosi się wraz z opłatą sądową – art. 130 § 6 k.p.c.
Całość postępowania w ramach epu prowadzona jest w postaci akt elektronicznych. Nakaz zapłaty, postanowienia, zarządzenia i inne czynności sądu sporządzane są wyłącznie w systemie informatycznym i opatrywane bezpiecznym podpisem – art. 50530 § 2 k.p.c.
Sprawy w elektronicznym postępowaniu upominawczym sąd rozpoznaje na posiedzeniu niejawnym, tak samo, jak w tradycyjnym postępowaniu upominawczym. Sąd doręcza pozwanemu nakaz zapłaty z pouczeniem o sposobie zaskarżenia go. Pozwany może wnieść sprzeciw dokonując wyboru sposobu komunikacji z sądem prowadzącym epu. Może złożyć go w formie pisma procesowego w formie tradycyjnej, lub w formie elektronicznej. Prawidłowe wniesienie sprzeciwu powoduje utratę mocy przez nakaz zapłaty i przekazanie sprawy przez e-Sąd do sądu właściwości ogólnej pozwanego.
Prawomocny nakaz zapłaty wydany w elektronicznym postępowaniu upominawczym i znajdujący się w systemie informatycznym jest tytułem egzekucyjnym. Postępowanie klauzulowe także przebiega w formie elektronicznej. Nakazowi zapłaty wydanemu w epu sąd nadaje klauzulę wykonalności w postaci elektronicznej w sposób określony w art. 783 § 4 k.p.c.
Korzyści, jakie niesie za sobą EPU, to:
- uproszczenie i przyspieszenie procesu,
- obniżenie kosztów postępowania,
- skrócenie czasu wydania nakazu,
- sądy, które rozpatrują sprawy, w których stan faktyczny nie jest skomplikowany i nie wymaga przeprowadzenia postępowania dowodowego są odciążone.
IV. Inne sposoby dochodzenia należności przez banki.
1. Zwykłe postępowanie sądowe.
Oczywiście kolejnym i najbardziej tradycyjnym sposobem dochodzenia roszczeń jest po prostu pozew w zwykłym postępowaniu sądowym. Zwykłe postępowanie sądowe wiąże się ze żmudnym i długotrwałym procesem sądowym. Jeśli więc tylko istnieje możliwość wystawienia BTE, to bank na pewno z niej skorzysta. Dotyczy to również możliwości uzyskania nakazu zapłaty na podstawie wyciągu z ksiąg rachunkowych banku, weksla, czy w epu, .
Pozew w postępowaniu zwykłym jest przy okazji najdroższą formą dochodzenia roszczeń, bowiem należy od niego uiścił pełną opłatę stosunkową liczoną od wartości przedmiotu (za wyjątkiem spraw rozpatrywanych w postępowaniu uproszczonym).
O całej procedurze zwykłego postępowania sądowego nie ma się co rozpisywać, bo jest to temat na odrębny artykuł. Postępowanie rozpoczyna się wskutek złożenia pozwu. Następnie Sąd prowadzi postępowanie dowodowe w oparciu o dowody przedstawiane przez strony postępowania. Wiąże to się zazwyczaj z kilkoma termiami rozprawy, które są znacznie rozłożone w czasie. Sprawa sądowa kończy się wyrokiem lub ugodą sądową, które po opatrzeniu przez sąd klauzulą wykonalności stanowią podstawę do wszczęcia egzekucji.
Kiedy w takim razie banki decydują się na proces sądowy?
Jeśli w aktach kredytowych dłużnika brak jest dokumentów umożliwiających złożenie:
- pozwu w postępowaniach odrębnych, bądź
- wystawienie bankowego tytułu egzekucyjnego.
Są też sprawy sądowe, które banki mogą prowadzić tylko w postępowaniu zwykłym. Do takich spraw należy choćby pozew o uznanie czynności prawnej za bezskuteczną w stosunku do banku. Np. uznanie za bezskuteczną umowy darowizny nieruchomości, poprzez którą dłużnik banku stał się niewypłacalny, tzw. skarga pauliańska. Niekiedy bank musi wytoczyć zwykły proces przeciwko dłużnikom rzeczowym, którzy stali się nimi poprzez nabycie do swojego majątku przedmiotu stanowiącego zabezpieczenie kredytu lub pożyczki.
Nie mniej jednak ten sposób dochodzenia należności banki praktykują w ostateczności. Tym bardziej że ustawodawca uprzywilejował pozycję banków, dając im możliwość szybkiego i bezprocesowego dochodzenia roszczeń. Podkreślił przy tym ich rolę w gospodarce rynkowej.
2. Dochodzenie roszczeń w postępowaniu karnym.
W przypadku, gdy na rzecz banku zostało popełnione przestępstwo, bank może dochodzić swoich roszczeń finansowych w postępowaniu karnym. Przepis art. 297 par. 1 k.k. przewiduje szczególny rodzaj oszustwa jakim jest wyłudzenie kredytu za pomocą podrobionego dokumentu. Przepis ten stwierdza, że przestępstwo popełnia każdy, kto w celu uzyskania różnego rodzaju wsparcia finansowego (m.in. kredyt, pożyczka pieniężna) przedstawia choćby jeden fałszywy lub stwierdzający nieprawdę dokument, albo nierzetelne oświadczenie.
Prawo karne przewiduje kilka możliwości, kiedy pokrzywdzony, w tym również bank, może domagać się odszkodowania związanego z popełnionym przestępstwem.
- Zgodnie z dyspozycją przepisu art. 62 k.p.c. pokrzywdzony, w tym również bank, może aż do rozpoczęcia przewodu sądowego na rozprawie głównej wytoczyć przeciw oskarżonemu powództwo cywilne w celu dochodzenia w postępowaniu karnym roszczeń majątkowych wynikających bezpośrednio z popełnienia przestępstwa.
- Pokrzywdzony bank może również złożyć wniosek o naprawienie szkody. Zgodnie z art. 46 k.k. w razie skazania sąd może orzec, a na wniosek pokrzywdzonego lub innej osoby uprawnionej orzeka, obowiązek naprawienia wyrządzonej przestępstwem szkody w całości albo w części lub zadośćuczynienia za doznaną krzywdę.
- W miejsce obowiązku naprawienia szkody sąd może także orzec na rzecz pokrzywdzonego nawiązkę. Obecne przepisy określają maksymalną kwotę nawiązki na 100 000 złotych.
Żądanie naprawienia szkody na rzecz banku w postępowaniu karnym, to niewątpliwie najtańsza metoda dochodzenia roszczeń przez banki. Można ją jednak stosować tylko w sprawach, w których doszło do popełnienia przestępstwa. A i wtedy nie zawsze banki korzystają z tej możliwości. Przyczyny tego są różne, m.in. długotrwałość postępowań karnych. Z doświadczenia wiem, że najczęstszą przyczyną niezgłoszenia roszczeń w postępowaniu karnym jest fakt, że banki coraz rzadziej korzystają z pomocy profesjonalnych pełnomocników. Z kolei pracownicy banku, którzy go reprezentują, mają za małą wiedzę i brak im niezbędnego doświadczenia.
V. Podsumowanie.
W dwóch swoich artykułach przedstawiłam różne możliwości dochodzenia roszczeń przez banki przedstawiając ich zalety i wady. Wybór sposobu dochodzenia roszczeń zależy od osób zajmujących się w bankach windykacją. Często też od ich umiejętności, ale przede wszystkim od rodzaju sprawy, których dotyczą. Natomiast od sposobu dochodzenia należności przez bank zależne są możliwości przeciwstawienia się przez dłużników bądź osoby trzecie roszczeniom banków.
Swój kolejny artykuł poświęcę właśnie na omówienie możliwości prawnych osób przez banki skrzywdzonych.
