Odszkodowania majątkowe. Renta.
Podstawy prawne i orzecznictwo
Renta z tytułu utraty zdolności do pracy zarobkowej, zwiększonych potrzeb i zmniejszenia widoków na przyszłość (wyrównawcza).
Art. 444 § 2 k.c.
Jeżeli poszkodowany utracił całkowicie lub częściowo zdolność do pracy zarobkowej albo jeżeli zwiększyły się jego potrzeby lub zmniejszyły widoki powodzenia na przyszłość, może on żądać od zobowiązanego do naprawienia szkody odpowiedniej renty.
§ 3 k.c. Jeżeli w chwili wydania wyroku szkody nie da się dokładnie ustalić, poszkodowanemu może być przyznana renta tymczasowa.
1. wyrok SN sygn. II UKN 682/98 z dnia 10.06.1999 r.
Renta dla poszkodowanego, który częściowo jest zdolny do pracy powinna odpowiadać różnicy między zarobkami, jakie mógłby osiągnąć, gdyby nie uległ wypadkowi, a sumą renty inwalidzkiej (przyznanej przez ZUS) i wynagrodzenia(które może osiągnąć po wypadku), przy wykorzystaniu swej uszczuplonej zdolności do pracy.
2. wyrok SN sygn. V CK 710/04 z dnia 08.06.2005 r., niepublikowany
Renta z art. 444 § 2 k.c. przysługująca poszkodowanemu, który zachował częściowo zdolność do pracy, powinna odpowiadać różnicy między zarobkami, jakie mógłby osiągnąć, gdyby nie uległ wypadkowi, a wynagrodzeniem, jakie – w konkretnych warunkach – jest w stanie uzyskać przy wykorzystaniu swej uszczuplonej zdolności do pracy. Z tym zastrzeżeniem, że poszkodowany nie ma obowiązku podjęcia się każdej pracy.
3. wyrok SN sygn. IV CR 50/76 z dnia 11.03.1976 r.
Renta z tytułu zwiększonych potrzeb przysługuje, gdy zachodzi samo istnienie zwiększonych potrzeb jako następstwo czynu niedozwolonego (przyznanie renty nie jest uzależnione od wykazania, że poszkodowany potrzeby faktycznie zaspokaja i ponosi związane z nim wydatki).
4. wyrok SN sygn. I CR 143/77 z dnia 26.07.1977 r.
Prawo poszkodowanego do ekwiwalentu z tytułu zwiększonych potrzeb, polegających na konieczności korzystania z opieki osoby trzeciej, nie zależy od wykazania, że poszkodowany efektywnie wydatkował odpowiednie kwoty na koszty opieki, fakt zaś, że opiekę nad niedołężnym na skutek inwalidztwa poszkodowanym sprawowali jego domownicy nie pozbawia go prawa żądania stosownej renty.
5. wyrok SN sygn. IV CR 36/77 z dnia 10.10.1977 r.
Przy ustalaniu wysokości renty należy brać pod uwagę realną, praktyczną możliwość podjęcia przez poszkodowanego pracy w granicach zachowanej zdolności do pracy, a nie możliwość teoretyczną. Taka sytuacja zachodzi w razie utraty przez poszkodowanego, znajdującego się w wieku przedemerytalnym zdolności wykonywania wyuczonej pracy z równoczesnym znacznym ograniczeniem rodzajów wysiłków fizycznych, przy których nie zachodzą przeciwwskazania lekarskie i przy znacznym ograniczeniu podaży wolnych miejsc pracy specjalnie chronionej.
6. wyrok SN II PR 374/69 z dnia 08.10.1969 r. (OSNCP 1970/7-8/132)
Przy ustalaniu renty uzupełniającej powinny być brane pod uwagę dodatkowe składniki wynagrodzenia jak dodatkowe wynagrodzenie roczne, premie, nagrody, bonusy roczne, świąteczne czy wypłaty z funduszu zakładowego jeżeli są wypłacane stale.
7. wyrok SN sygn. I PR 85/73 z dnia 19.04.1973 r.
Przy ustalaniu wysokości renty pomniejsza się ją o wartość podatku, jaki dana osoba musiałaby uiścić, gdyby nie wyrządzono jej szkody i otrzymywałaby wynagrodzenie.
8. wyrok S.Apel. sygn. III Apr. 7/96 z dnia 24.05.1996 r.
Gdy istnieje konieczność stałego leczenia, zabiegów, kuracji, opieki osób trzecich, specjalnego dożywiania itp. (zwiększenie potrzeb poszkodowanego stanowi szkodę przyszłą, wyrażającą się w stale powtarzających się wydatkach).
9. wyrok SN sygn. IV CR 712/90 z dnia 28.05.199 r.
Prawo do renty z tytułu utraconych zarobków, nie jest uzależnione od wykazania, że poszkodowany w swojej obecnej sytuacji, będzie efektywnie wydatkował odpowiednie sumy pieniężne.
10. wyrok SN sygn. III CK 392/04 z dnia 22.06.2005 r., niepublikowany
Jeżeli podstawę zasądzenia na rzecz poszkodowanego renty stanowi zwiększenie potrzeb wyrażających się w przyszłych powtarzających się stałych wydatkach obejmujących między innymi konieczną opiekę, rehabilitację, pielęgnację, to w takim przypadku wystarczające jest wykazanie przez poszkodowanego istnienia zwiększonych potrzeb stanowiących następstwo czynu niedozwolonego. Poszkodowany może bowiem aktualnie nie dysponować na razie odpowiednimi środkami finansowymi na dokonanie wydatków, które jednak są konieczne.
11. wyrok SN sygn. II UKN 125/00 z dnia 06.12.2000 r., OSNP 2002/15/65
Uchylenie lub zmiana wysokości renty zasądzonej lub wypłacanej na podstawie ugody (także pozasądowej), bez czasowego ograniczenia, możliwe jest tylko w sytuacji określonej art. 907 § 2 k.c., a więc gdy nastąpiła zmiana stosunków.
12. uchwała SN sygn. III CZP 142/93 z dnia 28.10.1993 r., OSNC 1994/4/82
W sprawie o zmianę wysokości renty na podstawie art. 907 § 2 k.c. Sąd może – stosownie do okoliczności – wziąć pod uwagę również istotny spadek siły nabywczej pieniądza.
13. wyrok SN sygn. I CR 27/82 z dnia 02.03.1983 r., OSNC 1982/10/150
Zmiany wysokości renty zasądzonej z tytułu zwiększenia potrzeb można żądać na podstawie art. 907 § 2 k.c. także wówczas, gdy w chwili wydania wyroku zasądzającego rentę poszkodowany z powodu braku odpowiedniego wieku lub pobierania nauki nie pracował, a następnie okazało się, że na skutek wypadku jest całkowicie lub częściowo niezdolny do pracy.
14. uchwała SN sygn. III CZP 58/76 z dnia 14.01.1977 r., OSNC 1977/9/156
Jeżeli wskutek zmiany wysokości zarobków, stanowiących podstawę ustalenia renty inwalidzkiej lub emerytury, ta ostatnia byłaby wyższa od pobieranej przez poszkodowanego renty inwalidzkiej, poszkodowany – na którego rzecz zasądzono rentę uzupełniającą, wyrównującą różnicę pomiędzy tymi zarobkami a rentą inwalidzką tylko do czasu ukończenia przez niego 65 lat życia – może żądać renty uzupełniającej za okres późniejszy, w wysokości odpowiadającej różnicy pomiędzy emeryturą, jaką otrzymałby, gdyby nie wypadek, a rentą inwalidzką (art. 907 § 2 k.c.).
15. wyrok SA w Poznaniu sygn. I ACa 568/03 z dnia 31.07.2003 r., OSA 2005/3/11
Przepis art. 447 k.c. stanowi, że sąd z ważnych powodów może na żądanie poszkodowanego przyznać mu zamiast renty lub jej części odszkodowanie jednorazowe. Dotyczy to w szczególności wypadku, gdy poszkodowany stał się inwalidą, a przyznanie jednorazowego odszkodowania ułatwi mu wykonywanie nowego zawodu. Z brzmienia tego przepisu wynika, że konieczną przesłanką dopuszczalności odstępstwa od ogólnej zasady przyznania renty odszkodowawczej i zastosowania wyjątku w postaci jednorazowego odszkodowania jest istnienie ważnych powodów. Jeden z nich został wymieniony w cytowanym wyżej przepisie. Ma on jednak charakter przykładowy, na co wskazuje określenie “w szczególności”. Ważnym powodem w rozumieniu tego przepisu jest bowiem każda istotna, leżąca w interesie poszkodowanego, potrzeba zaspokojenia wydatków, jako że art. 447 k.c. został przewidziany w celu zapewnienia poszkodowanemu pełniejszej ochrony jego praw do odszkodowania. Innymi słowy, zastąpienie renty jednorazowym odszkodowaniem jest dopuszczalne, gdy w wyjątkowych sytuacjach odszkodowanie wypłacone jednorazowo jest bardziej korzystne dla poszkodowanego niż renta. Ma to w szczególności miejsce wówczas, gdy zapewni mu zaspokojenie tych wszystkich potrzeb tak bieżących, jak i przyszłych, dla których zaspokojenia przeznaczoną była renta, a równocześnie z punktu widzenia szeroko pojętego interesu poszkodowanego będzie to bardziej korzystne od renty.
16. wyrok SA w Katowicach sygn. I Aca 288/02 z dnia 13.09.2002 r., OSA 2003/7/28
Zmiana renty na jednorazowe odszkodowanie dotyczy tylko renty przyznanej na podstawie art. 444 § 2 k.c. względnie art. 446 § 2 k.c., czyli tylko w takich wypadkach, gdy obowiązek wypłacania renty wynika z czynu niedozwolonego. Przepis art. 447 k.c. nie może mieć zatem zastosowania w wypadku gdy uprawniony otrzymuje rentę na mocy umowy ubezpieczenia,
co oczywiście nie wyklucza możliwości przeliczenia przez strony, w ramach swobody umów renty na jednorazowe, skapitalizowane świadczenie.
17. wyrok SN sygn. II UKN 175/99 z dnia 28.10.1999 r., OSNP 2001/3/79
Ważnym powodem, uzasadniającym żądanie kapitalizacji renty na podstawie art. 447 k.c., jest umożliwienie poszkodowanemu, który stał się inwalidą, wykonywanie nowego zawodu przez podjęcie działalności handlowej we własnym sklepie.
18. uchwała SN w składzie 7 sędziów sygn. III CZP 68/94 z dnia 31.05.1994 r.
Zasądzając rentę wyrównawczą, sąd nie odlicza od dochodów (zarobków) zaliczek na podatek dochodowy; jednakże bierze pod uwagę, czy poszkodowanemu przysługuje ustawowe zwolnienie od podatku dochodowego.
19. wyrok SN sygn. II CKN 653/98 z dnia 16.12.1999 r.
Ustalenie określonego stopnia inwalidztwa nie przesądza o uprawnieniu do przyznania renty wyrównawczej. Znaczenie decydujące ma faktyczne ograniczenie możliwości wykonywania pracy zarobkowej przez poszkodowanego.
20. wyrok SA w Katowicach sygn. I ACa 1097/04 z dnia 16.12.2004 r.
W przypadku osoby małoletniej, ale uczącej się i mogącej już pracować zawodowo, w grę wchodzi renta z powodu zmniejszenia widoków powodzenia na przyszłość, która stanowi samodzielną przesłankę przyznania renty i musi być wykładana szeroko, obejmując również takie sytuacje, gdy uszkodzenie ciała połączone z rozstrojem zdrowia uniemożliwia ukończenia szkoły, pociągając za sobą ogólne pogorszenie się szans życiowych poszkodowanego we wszystkich sferach “majątkowych”, np. poprzez niemożność pracy w wybranym przez siebie zawodzie, utraty lepszych zarobków w przypadku podwyższenia kwalifikacji itp.
Renta alimentacyjna
Art. 446 § 2 k.c. Osoba, względem której ciążył na zmarłym ustawowy obowiązek alimentacyjny, może żądać od zobowiązanego do naprawienia szkody renty obliczonej stosownie do potrzeb poszkodowanego oraz do możliwości zarobkowych i majątkowych zmarłego przez czas prawdopodobnego trwania obowiązku alimentacyjnego. Takiej samej renty mogą żądać inne osoby bliskie, którym zmarły dobrowolnie i stale dostarczał środków utrzymania, jeżeli z okoliczności wynika, że wymagają tego zasady współżycia społecznego.
1. wyrok SN sygn. I CR 103/75 z dnia 2.05.1975 r.
Prawo do renty alimentacyjnej jest roszczeniem osobistym każdej z osób uprawnionych i powinno być określone dla każdej z tych osób odrębnie.
2. wyrok SN sygn. I CR 746/73 z dnia 18.01 1974 r.
Renta alimentacyjna nie będzie się należeć z powodu śmierci męża żonie posiadającej pełną zdolność do pracy zarobkowej i nie obciążonej obowiązkiem wychowywania małoletnich dzieci, chociażby za życia pozostawała na jego utrzymaniu.
3. uchwała SN sygn. III CZP 50/68 z dnia 28.05.1968 r.
Ojciec dziecka, na rzecz którego została zasądzona renta odszkodowawcza z tytułu śmierci matki, zawarł ponownie małżeństwo, nie ma wpływu na podstawę i wysokość renty.
4. wyrok SN sygn. IV CK 648/04 z dnia 13.04.2005 r. (OSNC 2006/3/54)
Pokrewieństwo nie stanowi wyłącznego kryterium zaliczenia do najbliższych członków rodziny w rozumieniu art. 446 § 3 k.c. Najbliższymi członkami rodziny zmarłego, którym należy się odszkodowanie za pogorszenie sytuacji życiowej, może być konkubina i jej dzieci.
5. wyrok SN sygn. II UKN 125/00 z dnia 06.12.2000 r., OSNP 2002/15/65
Uchylenie lub zmiana wysokości renty zasądzonej lub wypłacanej na podstawie ugody (także pozasądowej), bez czasowego ograniczenia, możliwe jest tylko w sytuacji określonej art. 907 § 2 k.c., a więc gdy nastąpiła zmiana stosunków.
6. uchwała SN sygn. III CZP 142/93 z dnia 28.10.1993 r., OSNC 1994/4/82
W sprawie o zmianę wysokości renty na podstawie art. 907 § 2 k.c. Sąd może – stosownie do okoliczności – wziąć pod uwagę również istotny spadek siły nabywczej pieniądza.
7. wyrok SA w Katowicach sygn. I Aca 288/02 z dnia 13.09.2002 r., OSA 2003/7/28
Zmiana renty na jednorazowe odszkodowanie dotyczy tylko renty przyznanej na podstawie art. 444 § 2 k.c. względnie art. 446 § 2 k.c. Czyli tylko w takich wypadkach, gdy obowiązek wypłacania renty wynika z czynu niedozwolonego. Przepis art. 447 k.c. nie może mieć zastosowania w wypadku gdy uprawniony otrzymuje rentę na mocy umowy ubezpieczenia, co oczywiście nie wyklucza możliwości przeliczenia przez strony, w ramach swobody umów renty na jednorazowe, skapitalizowane świadczenie.
Opracował: dr Ryszard Brodnicki
